Fundacja rodzinna – do czego może zostać wykorzystana?

Zabezpieczenie rodzinnego majątku przed rozdrobnieniem w wyniku dziedziczenia, zapewnienie ciągłości funkcjonowania firmy, ułatwienie przekazania firmy następnym pokoleniom – dla realizacji właśnie takich celów do polskiego porządku prawnego została wprowadzona fundacja rodzinna. Ten instrument ma stanowić skuteczne narzędzie sukcesji, które pomoże tysiącom małych, rodzinnych firm. Już teraz można jednak zauważyć inne cele, do których fundacja rodzinna może zostać potencjalnie wykorzystana. Najważniejsze z nich omawiamy poniżej.

Fundacja rodzinna – rozwiązanie przy działalności o podwyższonym ryzyku

Członkowie zarządów spółek kapitałowych, wspólnicy handlowych spółek osobowych, którzy odpowiadają całym swoim majątkiem za zobowiązania firmy, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą mogą chcieć wykorzystać fundację rodzinną jako „przechowalnię majątku” w sytuacji o podwyższonym ryzyku. Co rozumiemy jako sytuację o podwyższonym ryzyku? Gdy danej osobie „grozi” odpowiedzialność finansowa z własnego majątku konsumpcyjnego (służącego do użytku osobistego).

W przypadku problemów ekonomicznych (niewypłacalności) wspólnicy czy menadżerowie nie składają od razu wniosków o ogłoszenie upadłości, ale liczą na to, że sytuacja się poprawi. Czym to skutkuje? Z uwagi na stosunkowo surowe przepisy w tym zakresie – często odpowiedzialnością za składki na ubezpieczenia społeczne, zaległości podatkowe i inne zobowiązania (np. kontraktowe). Z kolei za wkład wniesiony do fundacji rodzinnej fundator nie otrzymuje ekwiwalentu majątkowego, przez co dana część majątku nie może zostać poddana egzekucji.

Co istotne, fundacja rodzinna może zostać zawiązana zarówno na czas nieokreślony, jak i określony (przykładowo do ustabilizowania się sytuacji w firmie). Przy zapewnieniu możliwości łatwego rozwiązania na życzenie fundatora, to właśnie fundator (co do zasady) jako pierwszy otrzyma majątek po likwidacji.

Tym samym fundacja rodzinna może być skutecznym sposobem na ochronę przed ewentualnymi przyszłymi zobowiązaniami. Należy jednak podkreślić, że nie jest instrumentem pozwalającym „uciec” przed istniejącymi długami, ponieważ instytucja odpowiada za zobowiązania fundatora powstałe przed jej powołaniem do życia

Fundacja rodzinna – możliwość skrócenia oświadczenia majątkowego

Chociaż fundacja rodzinna stworzona została w celu zabezpieczenia majątku, to może zostać przez część osób wykorzystana do „odchudzenia” swojego stanu posiadania wykazywanego w oświadczeniu majątkowym. Taka „możliwość” może skusić stosunkowo szeroką grupę osób, ponieważ oświadczenie majątkowe składają m.in. politycy, urzędnicy, funkcjonariusze publiczni, czyli takie podmioty jak np.:

• samorządowcy na szczeblach gminy, powiatu i województwa (radni, członkowie zarządu, wójtowie, skarbnicy, sekretarze itd.),
• osoby na kierowniczych stanowiskach państwowych,
• przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego i jego zastępcy,
• prezes, wiceprezes, członek/członkowie zarządu i skarbnik banków państwowych,
• pracownicy przedsiębiorstw państwowych na stanowiskach: dyrektora, zastępcy oraz głównego księgowego,
• prezes, wiceprezes i członek/członkowie zarządu jednoosobowych spółek Skarbu Państwa oraz spółek, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 procent kapitału zakładowego lub 50 procent liczby akcji,
• prokuratorzy i sędziowie,
• żołnierze,
• policjanci,
• komornicy sądowi,
• funkcjonariusze ABW, AW, CBA, SKW, SWW, Państwowa Straż Pożarna, Straż Graniczna.

Majątek wniesiony do fundacji rodzinnej nie będzie stanowić części majątku osobistego – przez co nie będzie musiał być podawany do wiadomości publicznej.

Fundacja rodzinna – potencjalne rozwiązanie dla konkubentów

Fundacją rodzinną mogą się zainteresować także osoby pozostające w związkach konkubenckich (zarówno różnej, jak i tej samej płci). Ta instytucja nie jest bowiem prawnie ograniczona do jednostek ze sobą spokrewnionych – beneficjentami mogą być dowolne osoby fizyczne (a nawet osoby prawne czy organizacje pozarządowe), niezależnie od relacji osobistych z fundatorem. W ten sposób można więc w jakimś stopniu zabezpieczyć sprawy majątkowe osób pozostających ze sobą w faktycznych, ale nie prawnych, relacjach.

Oczywiście, fundacja rodzinna nie daje takich samych praw jak związek małżeński lub partnerski, czyli nie zapewnia automatycznego dziedziczenia czy wspólnego majątku, ale stanowi rozwiązanie, które może być atrakcyjniejsze niż np. zakładanie spółki.

Fundacja rodzinna zamiast intercyzy

Fundacja rodzinna może zostać wykorzystana również przez małżonków, którzy mają wspólność majątkową, ale chcieliby, żeby wybrany składnik majątku nie był przedmiotem wspólności. Zamiast podpisywać małżeńską umowę majątkową, mogą założyć fundację rodzinną i wprowadzić do niej ten składnik majątku, ustalając odpowiadające obu stronom zasady likwidacji. Postępując w taki sposób, mogą doprowadzić do tego, że przy likwidacji (oczywiście przy spełnieniu wszystkich niezbędnych warunków) strony będą miały nierówny udział w dywidendzie likwidacyjnej (czyli że majątek zostanie podzielony nierówno, podczas gdy wspólnota majątkowa wymaga podziału 50:50). Dla części osób taka możliwość może być atrakcyjnym rozwiązaniem, czasem łatwiejszym niż spisywanie intercyzy.

Fundacja rodzinna a zachowek

Wprowadzenie do polskich przepisów możliwości zakładania fundacji rodzinnej spowodowało konieczność dokonania zmian także w prawie spadkowym, a zwłaszcza w zakresie zachowku. Co do zasady konieczność zapłaty zachowku została zachowana, ale nowe regulacje dają możliwość zwiększenia ochrony rodzinnego majątku.

Istotne jest to, że nie można równocześnie realizować prawa do świadczeń od fundacji rodzinnej i prawa do zachowku, ale wypłata zachowku może odbyć się w postaci świadczenia od fundacji rodzinnej. Z tego powodu odpowiednie ułożenie zasad dot. przyszłych świadczeń dla beneficjentów może doprowadzić do zmniejszenia konieczności zapłaty zachowku, a w pewnych warunkach zapewnić nawet neutralizację tych roszczeń.

Znaczenie ma również to, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku funduszu założycielskiego fundacji rodzinnej wniesionego przed więcej niż dziesięciu laty (licząc wstecz od otwarcia spadku). Z uwagi na tę zasadę, jeśli przekazanie funduszu założycielskiego (w tym dowolnego mienia) fundacji rodzinnej nastąpiło w sytuacji, gdy spadkodawca nie miał zstępnych, możliwe jest takie ukształtowanie sytuacji majątkowej rodziny, by była zabezpieczona przed przyszłymi roszczeniami wynikającymi z zachowku. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przekazanie nastąpiło na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Co wiemy po roku funkcjonowania Fundacji rodzinnych?

W ciągu pierwszego roku funkcjonowania fundacji rodzinnych pojawiły się liczne interpretacje podatkowe, które rzucają światło na dopuszczalną i niedopuszczalną działalność gospodarczą fundacji.

• Problemy z opodatkowaniem małżonków
W przypadku fundacji rodzinnych, jednym z problemów, który ujawnił się w ciągu pierwszego roku ich funkcjonowania, jest częściowe opodatkowanie świadczeń wypłacanych małżonkom, którzy są jednocześnie fundatorami i beneficjentami. Wypłata świadczeń na rzecz małżonków jest częściowo opodatkowana podatkiem dochodowym od osób fizycznych (PIT), przy czym zwolnienie podatkowe dotyczy tylko proporcjonalnie wniesionego przez każdego małżonka mienia.

• Dozwolona działalność gospodarcza
Fundacje rodzinne mogą nabywać obligacje i osiągać z nich przychody bez obaw o dodatkowe opodatkowanie, co potwierdzają interpretacje z 9 maja 2024 r. Dopuszczalne jest również zbycie udziałów i akcji otrzymanych w darowiźnie bez dodatkowego podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), co wynika z interpretacji z 10 maja 2024 r. Fundacje mogą wnosić udziały do spółek kapitałowych, uczestniczyć w luksemburskich funduszach inwestycyjnych oraz przystępować do spółek kapitałowych i otrzymywać dywidendy bez dodatkowego opodatkowania. Te działania zostały potwierdzone w interpretacjach odpowiednio z 23 kwietnia, 12 kwietnia i 8 kwietnia 2024 r.

• Niedozwolona działalność, opodatkowana 25 proc. CIT
Niektóre działania są uznawane za niedozwolone i podlegają sankcyjnemu opodatkowaniu w wysokości 25 proc. CIT. Przykładem jest sytuacja, w której fundacja rodzinna wnosi nieruchomość, którą wcześniej zakupiła, do innego podmiotu, np. spółki zależnej. Zgodnie z interpretacją z dnia 8 stycznia 2024 r. tego rodzaju wniesienie nieruchomości może mieć określone konsekwencje podatkowe oraz może skutkować koniecznością zapłaty podatku. Dlatego fundacja powinna dokładnie przeanalizować zasady opodatkowania w takim przypadku, aby zrozumieć swoje obowiązki wobec fiskusa.

Ponadto, fundacje nie mogą przystępować do spółek cywilnych ani zagranicznych spółek bez osobowości prawnej. Interpretacje z 26 stycznia i 5 stycznia 2024 r. potwierdzają, że takie działania wiążą się z ryzykiem dodatkowego opodatkowania. Ryzyko to wynika z faktu, że przystąpienie do tych spółek jest uznawane za niedozwolone, co skutkuje sankcyjnym opodatkowaniem CIT w wysokości 25 proc.

• Podatek od budynków
Fundacja rodzinna jest zobowiązana do płacenia podatku od nieruchomości w wysokości 0,035% miesięcznie (0,42% rocznie) od wartości budynków, jeżeli ich wartość przekracza 10 mln zł. W przypadku, gdy wartość budynków nie przekracza 10 mln zł, fundacja nie jest zobowiązana do płacenia tego podatku. Należy również pamiętać, że podatek od nieruchomości, jeśli już jest naliczany, nie może być odliczony od standardowej 15-procentowej stawki CIT, ani obniżać podstawy opodatkowania tą stawką. Może on być jedynie odliczony (tj. zmniejszyć kwotę podatku do zapłaty) od sankcyjnej stawki CIT wynoszącej 25%.

• Wierzytelności
Interpretacje urzędów skarbowych dotyczące opodatkowania odsetek od pożyczek związanych z fundacją rodzinną mogą się różnić. W zależności od konkretnej sytuacji, odsetki od pożyczek udzielonych przez fundację lub na rzecz fundacji mogą być opodatkowane sankcyjną stawką 25% CIT lub mogą nie podlegać opodatkowaniu. Kluczowe jest dokładne przeanalizowanie okoliczności każdej sprawy, aby ustalić, która interpretacja znajdzie zastosowanie w danym przypadku. Aport nieruchomości Interpretacje dotyczące wniesienia nieruchomości kupionej przez fundację na pokrycie udziałów w kapitale zakładowym spółki kapitałowej są niejednoznaczne. Takie działania są uznawane za niedozwoloną działalność, co wprowadza pewne niejasności prawne.

• Opodatkowanie wypłaty pieniędzy z fundacji rodzinnej
Fiskus uważa, że wypłata pieniędzy z fundacji rodzinnej jest opodatkowana stawką 15% CIT, nawet w przypadku likwidacji fundacji. Jednakże, Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi ma odmienne zdanie na ten temat, co wskazuje na istniejące kontrowersje w tej kwestii.

Wypłata pieniędzy może nie podlegać opodatkowaniu 15% CIT w następujących przypadkach:

1. Zwrot wkładów wniesionych przez fundatora: Jeśli fundacja zwraca fundatorowi środki, które zostały wniesione do fundacji, może to być zwolnione z opodatkowania.
2. Wypłaty na cele statutowe fundacji: Jeżeli wypłaty są dokonywane w ramach realizacji celów statutowych fundacji, takich jak działalność charytatywna, edukacyjna czy kulturalna, mogą one być zwolnione z podatku.
3. Inne wyjątki przewidziane w przepisach prawa podatkowego: W niektórych przypadkach, zgodnie z przepisami prawa podatkowego, mogą istnieć inne zwolnienia, które mają zastosowanie do fundacji rodzinnych.
Interpretacje te mogą się różnić w zależności od okoliczności konkretnej sprawy, co podkreśla potrzebę indywidualnej analizy każdej sytuacji.

Możliwości fundacji rodzinnej – podsumowanie

W ciągu pierwszego roku funkcjonowania fundacji rodzinnych pojawiły się liczne interpretacje podatkowe, które rzucają światło na dopuszczalną i niedopuszczalną działalność gospodarczą fundacji. Na ten moment liczba fundacji rodzinnych w Polsce jest niewielka (niecałe 500 instytucji zarejestrowanych w 2023 roku), co wynika zarówno z krótkiego czasu obowiązywania przepisów, jak i chęci czekania na pojawienie się orzecznictwa oraz postanowień organów skarbowych dotyczących interpretacji przepisów.

Fundacja rodzinna może zostać założona w różnych celach, nie tylko tych, do których została pierwotnie stworzona. Decyzje o założeniu fundacji rodzinnej i jej późniejszym wykorzystaniu powinny być zawsze indywidualnie analizowane i dopasowane do specyficznych potrzeb oraz sytuacji majątkowej fundatorów i ich rodzin.

Jeśli rozważasz założenie fundacji rodzinnej lub masz pytania dotyczące jej funkcjonowania, zachęcamy do kontaktu z nami. Pomożemy Ci dokładnie przeanalizować Twoją sytuację i dobrać najlepsze rozwiązania.